Tıbbi uyarı: Bu içerik genel bilgilendirme amaçlıdır; tanı veya tedavi yerine geçmez. Omurga ameliyatı sonrası rehabilitasyon planı; ameliyat tipi, doku iyileşmesi, nörolojik durum ve cerrahın özel kısıtlarına göre değişir. Nihai karar için cerrahınızın ve sizi takip eden sağlık ekibinin önerileri esas alınmalıdır.

“Fizik tedavi” denince çoğu kişinin aklına klinikte yapılan seanslar gelir. Oysa omurga ameliyatlarından sonra doğru yaklaşım, eskilerin tabiriyle “acele etmeden ama tembellik de etmeden” ilerlemektir: güvenli hareketi erken dönemde başlatır, yüklenmeyi ise kademeli artırırsınız. Bu denge kurulmazsa ya gereksiz yatak istirahatiyle kaslar zayıflar ya da erken ve kontrolsüz yüklenmeyle ağrı ve şikâyetler uzar.

Bu yazıda “ne zaman başlanır?” sorusunu tek bir tarihe hapsetmeden; ameliyat türüne, döneme ve risk işaretlerine göre pratik bir çerçevede anlatıyorum.

“Fizik Tedavi” Deyince Ne Anlamalıyız? İki Ayrı Başlangıç

Omurga ameliyatı sonrası rehabilitasyonu iki başlıkta düşünmek gerekir. Birincisi, hastane döneminde başlayan erken mobilizasyon; ikincisi ise taburculuk sonrası planlanan formal (ayaktan) fizik tedavi sürecidir. Bu ikisi aynı şey değildir ve başlangıç zamanları da genellikle aynı olmaz.

Erken mobilizasyon çoğu hastada ameliyattan sonraki ilk günlerde devreye girer. Amaç “spor yapmak” değil; güvenli kalkma, doğru yürüme, oturup kalkma, tuvalet ve merdiven gibi günlük hareketleri zarar vermeden yapabilmektir. Bu dönemde doz küçük tutulur: kısa ama sık yürüyüş gibi.

Formal fizik tedavi ise “programlı egzersiz, hareket kalitesi, güçlendirme, dayanıklılık ve işe dönüş planı” demektir. Bunun başlangıcı ameliyat tipine göre daha erken veya daha geç olabilir. Özellikle füzyon gibi kaynama sürecinin kritik olduğu ameliyatlarda formal güçlendirme kısmı genelde daha temkinli planlanır.

“Fizik Tedavi” Deyince Ne Anlamalıyız? İki Ayrı Başlangıç

Omurga ameliyatı sonrası rehabilitasyonu iki başlıkta düşünmek gerekir. Birincisi, hastane döneminde başlayan erken mobilizasyon; ikincisi ise taburculuk sonrası planlanan formal (ayaktan) fizik tedavi sürecidir. Bu ikisi aynı şey değildir ve başlangıç zamanları da genellikle aynı olmaz.

Erken mobilizasyon çoğu hastada ameliyattan sonraki ilk günlerde devreye girer. Amaç “spor yapmak” değil; güvenli kalkma, doğru yürüme, oturup kalkma, tuvalet ve merdiven gibi günlük hareketleri zarar vermeden yapabilmektir. Bu dönemde doz küçük tutulur: kısa ama sık yürüyüş gibi.

Formal fizik tedavi ise “programlı egzersiz, hareket kalitesi, güçlendirme, dayanıklılık ve işe dönüş planı” demektir. Bunun başlangıcı ameliyat tipine göre daha erken veya daha geç olabilir. Özellikle füzyon gibi kaynama sürecinin kritik olduğu ameliyatlarda formal güçlendirme kısmı genelde daha temkinli planlanır.

Ne Zaman Başlanır? Kararı Belirleyen 6 Temel Etken

Omurga cerrahisinde tek bir takvim herkese uymaz. “Bugün başla” diyen de “hiç kıpırdama” diyen de çoğu zaman işi basite indirger. Sağlam yaklaşım şudur: kararı belirleyen faktörleri tek tek değerlendirirsiniz.

• Ameliyatın türü: Diskektomi/dekompresyon ile füzyon aynı hızla ilerlemez.
• Seviye sayısı ve bölge: Boyun-sırt-bel ve tek/çok seviye fark yaratır.
• Stabilizasyon var mı? Vida/rod gibi enstrümantasyon varsa plan değişir.
• Nörolojik durum: Güç kaybı, uyuşma, denge problemi varsa hedefler farklılaşır.
• Yara iyileşmesi ve enfeksiyon riski: Yara sorunsuz değilse yük artırılmaz.
• Cerrah kısıtları: Korse, bükülme-dönme limitleri, kontrol zamanı ve görüntüleme sonuçları belirleyicidir.

Bu yüzden doğru soru “PT ne zaman başlar?” değil; “hangi dönemde hangi şiddette ve hangi amaçla başlanır?” olmalıdır.

Dönem Dönem Zaman Çizelgesi: 0–48 Saat, 0–2 Hafta, 3–6 Hafta, 6–12 Hafta, 3. Ay+

Aşağıdaki çerçeve, kliniklerin sık kullandığı mantığı anlatır. Tarihler yaklaşık aralıktır; sizde daha erken ya da daha geç olabilir. Mühim olan “kademeli artış” ilkesidir.

0–48 saat: Hedef güvenli kalkış ve kısa yürüyüşlerdir. Yataktan kalkma tekniği, kısa-sık yürüyüş, nefes/dolaşım odaklı basit hareketler bu dönemin omurgasıdır.

0–2 hafta: Hedef günlük rutine kontrollü dönüş. Ev içinde yürüyüş planı, oturma-kalkma ergonomisi, uyku pozisyonu, ağrı yönetimi ön plandadır.

3–6 hafta: Pek çok hastada yapılandırılmış egzersizler gündeme gelir. Diskektomi/dekompresyon sonrası çoğu kişi bu aralıkta daha “planlı” bir programa geçebilir; füzyonda ise hâlâ koruyucu dönem olabilir.

6–12 hafta: Dayanıklılık ve güçlendirme dozu artar. Füzyon geçirenlerde formal güçlendirme bu döneme sarkabilir.

3. ay ve sonrası: Fonksiyonel dönüş dönemi. İş/okul temposu, uzun yürüyüş, hafif spor aktivitelerine dönüş planı genellikle bu dönemde daha netleşir (doktor onayıyla).

Ameliyat Türüne Göre Genel Yaklaşım (Diskektomi, Dekompresyon, Füzyon, Deformite)

Diskektomi (bel fıtığı) sonrası: Yürüyüş ve günlük hareket eğitimi genellikle erken başlar. Ancak “iyi hissettim” diye ani yüklenmek en klasik hatadır. Sinir dokusu rahatlamış olsa bile doku iyileşmesi zaman ister; bu yüzden program düzenli ve kademeli olmalıdır.

Dekompresyon/laminektomi sonrası: Amaç yürüyüş kapasitesini artırmak ve günlük hareketleri güvenle yapmaktır. Ağrıyı körüklemeyen, ölçülü ilerleme tercih edilir.

Füzyon (bel/boyun) sonrası: Burada ana kelime “stabilite ve kaynama”dır. Erken dönemde odak çoğunlukla güvenli mobilizasyon ve doğru günlük hareketlerdir. Formal güçlendirme ve yoğun egzersizler genelde daha temkinli planlanır.

Deformite (skolyoz vb.) ameliyatları sonrası: Rehabilitasyon çoğu zaman daha uzun solukludur. Denge, yorgunluk yönetimi ve dayanıklılık hedefleri daha geniş tutulur. Burada “maraton” mantığı geçerlidir: küçük ama istikrarlı artışlar en güvenlisidir.

Yapılacaklar ve Kaçınılacaklar: Doz Mantığıyla İlerlemek

Omurga ameliyatından sonra en doğru yaklaşım “doz ayarı”dır: süre, tekrar, sıklık ve direnç kademeli artırılır. Eski usulün değerli tarafı şudur: aceleci heves yerine disiplinli rutin kurarsınız. Yeni yaklaşımın güçlü tarafı da şudur: gereksiz yatak istirahatini bırakır, güvenli hareketi öne alır.

Yapılacaklar:

• Kısa ama sık yürüyüş (özellikle ilk haftalarda).
• Doğru oturma-kalkma ve yataktan dönme tekniği (bel/boyun yükünü azaltır).
• Ağrı ve yorgunluk takibi (hangi hareket neyi artırıyor not edin).
• Uyku ve dinlenmeyi ciddiye almak (iyileşmenin yakıtı budur).

Kaçınılacaklar:

• Bir anda ağır kaldırma, ani eğilme-dönme (özellikle ilk dönemlerde).
• “Acıya rağmen yapayım” yaklaşımıyla kahramanlık (çoğu zaman geri teper).
• Plansız internet egzersizleri (ameliyat tipine uygun olmayabilir).
• Gün boyu hareketsiz yatmak (kasları zayıflatır, toparlanmayı uzatır).

Ölçü: Egzersiz sonrası ağrı “katlanılmaz” seviyeye çıkıyorsa veya ertesi gün belirgin kötüleşme oluyorsa doz fazladır; azaltılır ve profesyonelle görüşülür.

Kırmızı Bayraklar: Bu Belirtilerde Beklemeyin

Aşağıdaki durumlar “fizik tedaviye ne zaman başlayayım?” konusu değildir; tıbbi değerlendirme gerektirir. Beklemek, işi büyütebilir.

• Yeni başlayan veya hızla artan kol/bacak güç kaybı
• İdrar kaçırma, idrar yapamama, makat çevresinde belirgin his kaybı
• Yara yerinde artan kızarıklık, akıntı, kötü koku veya yüksek ateş
• Kontrolsüz ve giderek artan ağrı, özellikle dinlenmekle azalmıyorsa

Bu belirtiler varsa egzersizi “daha çok yaparak” çözmeye çalışmak doğru değildir. Önce neden aydınlatılır.

Sık Sorulan Sorular (Kısa ve Net Cevaplar)

“Hemen fizik tedavi şart mı?” Genellikle hemen başlayan şey “güvenli mobilizasyon”dur. Formal PT’nin zamanı ameliyat tipine göre değişir.

“Ne kadar yürümeliyim?” İlk dönemde uzun tek yürüyüş yerine kısa-sık yürüyüş daha güvenlidir. Ağrıyı tırmandırmadan süre artırılır.

“Korse takmalı mıyım?” Korse kararı cerrahın protokolüne bağlıdır. Korse varsa egzersiz planı da ona göre şekillenir.

“Ne zaman işe dönerim?” İşin yüküne göre değişir. Masa başı iş ile ağır iş aynı değildir. Dönüş planı kontrol muayenesinde netleştirilmelidir.

“Ağrı olursa egzersizi bırakayım mı?” Hafif ve yönetilebilir düzeyde artış bazen normal olabilir; fakat belirgin kötüleşme veya nörolojik belirti varsa durup değerlendirme gerekir.

Pratik Kontrol Listesi: Taburculuk, İlk Kontrol, PT’ye Başlama

Taburculuk günü:

• Yataktan kalkma ve dönme tekniğini öğrendim mi?
• Ev içi yürüyüş planım net mi (günde kaç kez, yaklaşık ne kadar)?
• Yara bakımı/duş kuralları açıkça anlatıldı mı?
• İlaçlarımın saatleri ve kullanım süresi yazılı mı?
• Kontrol randevum (tarih-saat) belli mi?

İlk kontrol öncesi:

• Ağrı-yorgunluk takibi yaptım mı?
• Uykumu bozan pozisyonları belirledim mi?
• Yürüyüş sürem kademeli artıyor mu?
• Yeni uyuşma/güç kaybı gibi bir belirti var mı?

Formal PT başlarken:

• Cerrahın kısıtlarını yazılı şekilde fizyoterapiste ilettim mi?
• Hedeflerim net mi (ağrı kontrolü, hareket, güç, işe dönüş)?
• Ev programını sürdürebilecek miyim (gerçekçi plan yaptım mı)?