Artroskopik Cerrahinin Tanımı ve Tarihçesi

Artroskopi, “mini-invaziv” cerrahi teknikler arasında altın standart haline gelmiş bir yöntemdir. Yunanca “arthro” (eklem) ve “scopy” (görme) kelimelerinden türetilmiştir; eklem içine yerleştirilen ince bir kamera (artroskop) aracılığıyla hem tanı hem de tedavi imkânı sunar. İlk deneysel çalışmaları 1918’de Rus cerrah Eugen Bircher, diz ekleminde gerçekleştirdi. 1970’lerde fiberoptik teknolojinin gelişmesiyle artroskoplar daha küçük ve daha parlak ışık sağlayabilir hâle geldi. Günümüzde eklem kapsülüne 3–5 mm’lik kesilerle girilerek, hastanede yatış süresi kısalır, post-op ağrı azalır ve iyileşme süreci hızlanır. Omuz, diz, bilek, dirsek, ayak bileği ve hatta kalça gibi büyük eklemlerde yaygın uygulama alanı bulmuştur.

Anatomi ve Ekipman: Artroskopun Yapısı ve Çalışma Prensibi

Artroskopik cerrahide en temel alet artroskoptur. İçinde ışık kaynağı barındıran fiberoptik kirişler, eklem sıvısında net görüntü sağlar. Lens sistemi (30°, 70° açılı) ile eklemin her köşesi izlenebilir. Video işlem ünitesi, cerrahın vizüel konforunu artırır. İnflasyon pompası, steril serumla eklemi hafifçe şişirerek görüş alanı yaratır ve yumuşak dokuların baskılanmasını engeller. Portallar, kesilerin yerini belirler: kamera portalı ve çalışma portalı (artroskopik aletlerin giriş çıkış yaptığı kanal) olarak ikiye ayrılır. Shaver, prob, kanca, paspas, elktrokoagülasyon ve dikiş aparatı gibi yardımcı aletler, patolojinin türüne göre seçilir. Steril ve düşük profilli ekipman, eklem içi hassas çalışmayı mümkün kılar.

Endikasyonlar: Hangi Durumlarda Artroskopi Tercih Edilir?

Artroskopik cerrahi, hem tanı hem de tedavi amaçlı kullanılır. Tanısal endikasyonlar arasında ancak MRI’da netleşmeyen eklem içi patolojiler—örneğin menisküs yırtıkları, labrum lezyonları veya sinovit odakları—yer alır. Tedavi edici endikasyonlarda ise:

• Diz Menisküs Yırtıkları: Raynaud’a benzer semilunar yırtıklar, parsiyel veya total menisektomi yerini koruyucu tamir teknikleri.
• Çapraz Bağ Onarımları: Anterior CR (ACL) ve posterior CR rekonstrüksiyonlarında tunel açılımı ve greft yerleşimi artroskopik yapılabilir.
• Omuz Labrum Lezyonları: Bankart, SLAP defektleri suture anchor ile onarılır.
• Patellofemoral Ağızıklık ve Chondral Lezyonlar: Mikrofraktür, otolog kondrosit nakli gibi rejeneratif uygulamalar.
• Bilek ve Dirsek Kistleri: Ganglion veya sinoviyal kistler eksize edilir.
• Femoroasetabular İmpingement: Kalça eklemindeki çıkıntı düzenlemeleri yapılır.

Minimal invaziv olması, rekürrens oranlarının düşük olması ve hızlı mobilizasyon avantajlarıyla artroskopi, bu pek çok patoloji için birincil cerrahi tercih hâline gelmiştir.

Preoperatif Hazırlık: Değerlendirme ve Planlama

Preoperatif dönemde detaylı anamnez, fizik muayene ve görüntüleme (Röntgen, MRI, gerekiyorsa CT) ile eklem yapısı ve patoloji netleştirilir. Hastanın sistemik durumu (koagülasyon profili, enfeksiyon kriterleri, kardiyopulmoner rezerv) değerlendirilir. Proloterapi veya PRP gibi önceki enjeksiyon öyküleri kayıt altına alınır. Anestezi tipi (genel, spinal, bölgesel blok) hasta konforu ve işlem süresine göre seçilir. Cerrah, planlanan portalların yerini ve işlemin aşamalarını çizerek iş akış haritası çıkarır. Ameliyat odasında video ünitesi, ışık kaynağı, irrigasyon sistemleri ve steril alet seti hazır bulundurulur. Profilaktik antibiyotik, işlem başlamadan 30 dakika önce verilir.

İşlem Aşamaları: Giriş Kesileri, Kamerayla Görüntüleme ve Müdahale

Cerrahi saha hazırlanır, antiseptik solüsyonla steril örtüler serilir. İlk olarak kamera portalı açılır; 4–5 mm insizyonla trokar yerleştirilir, eklem içine inflasyon sıvısı verilir. Artroskop yerleştirilip eklem içi yapılar sistematik taranır: eklem üst yüzeyi, menisküs/hyalin kıkırdak, ligamanlar ve sinovyal doku değerlendirilir. Patoloji tespit edildikten sonra ikinci portal açılır; shaver, prob veya suture anchor gibi aletler yardımıyla yırtık tamir edilir, kıkırdak onarımı veya sinovektomi yapılır. İşlem sonunda eklem irrigasyonu ile doku artıkları temizlenir, insizyonlar sutur veya deri bantlarıyla kapatılır. Akut kan kaybı çok düşük olduğundan genellikle kan transfüzyonuna gerek kalmaz.

En Sık Yapılan Prosedürler: Dizlikten Omzun Artroskopisine

– Diz Artroskopisi: Menisektomi vs. menisküs tamiri, ACL rekonstrüksiyonu, patella debridmanı.
– Omuz Artroskopisi: Rotator cuff tamiri, subakromiyal dekompresyon, Bankart onarımı.
– Bilek Artroskopisi: TFCC tamiri, ganglion eksizyonu.
– Dirsek Artroskopisi: Osteokondral lezyon debridmanı, sinovektomi.
– Kalça Artroskopisi: Femoroasetabular impingement düzeltmesi, labrum onarımı.
Bu prosedürler, ekleme göre değişen portalların seçimi ve alet kombinasyonlarıyla özelleştirilir. Ortalama işlem süresi 30–90 dakikadır.

Avantajlar ve Dezavantajlar: Minimal İnvaziv ile Gelen Artılar ve Sınırlamalar

Artroskopinin avantajları arasında küçük kesiler (3–5 mm), düşük kan kaybı, hızlı iyileşme, erken mobilizasyon ve estetik yara izi sayılabilir. Enfeksiyon riski açık cerrahiye kıyasla daha düşüktür. Dezavantajları ise sınırlı görüş alanı, alet manevra kısıtlılığı ve öğrenme eğrisinin dik olmasıdır. Ayrıca ileri derecede yapışık eklem, anatomik bozukluk veya büyük tümör varlığında artroskopi yetersiz kalabilir ve açık cerrahi gerekebilir.

Komplikasyon Yönetimi: Kanama, Enfeksiyon ve Sinir Hasarı Riskleri

Artroskopide komplikasyon oranı %1–2 civarındadır. Enfeksiyon nadir görülür; profilaktik antibiyotik ve aseptik teknik ön plandadır. Kanama minimaldir ancak portal yerlerinde hematom veya sinovyal kanama olabilir; adekvat irrigasyon ve gerekirse elektromekanik koagülasyon kullanılmalıdır. Nadir olarak sinir veya damar yaralanması (fibular sinir, median sinir) portal yerinden dolayı gelişebilir; portal yerleri anatomik referanslara göre özenle seçilmelidir. Tromboembolik olay riski, uzun süreli operasyonlar ve immobilizasyon hallerinde düşünülür: profilaktik heparin ve erken mobilizasyon önerilir.

Rehabilitasyon ve İyileşme Süreci

Artroskopiyi takiben 0–2 gün istirahat, ardından erken pasif hareket egzersizleri başlar. Dizlik, omuzluk veya brace ihtiyaç duruma göre verilir. 2–6 hafta arasında izometrik ve aktif-asistif egzersizler, ardından kuvvetlendirme ve propriosepsiyon programları eklenir. Tam yük verme genellikle 4–6 haftada serbestleşir. Fizik tedavi protokolü; eklem koruyucu, kas güçlendirici ve fonksiyonel hareket kazandırıcı aşamalardan oluşur. 3–4 ay içinde spora dönüş, branşa özel hazırlık ve plyometrik egzersizlerle sağlanır.

Uzun Dönem Sonuçlar: Sağkalım, Fonksiyon ve Hasta Memnuniyeti

Artroskopik prosedürlerin uzun dönem başarı oranı %80–95 arasındadır. Diz menisküs tamirlerinde 10 yıllık sağkalım %85, ACL rekonstrüksiyonunda %90’dan fazladır. Omuz rotator cuff tamirinde %85 hasta memnuniyeti, %75 tam fonksiyon dönüşü gözlenir. Minimal invaziv yaklaşım sayesinde yara komplikasyonları ve post-op ağrı düşük kalır. Hastalar, günlük aktivitelerine 1–3 ay içinde dönebilir; spor ve ağır işlerde 6–9 ay sonra koruyucu önlemlerle performanslarını sürdürebilir.

Teknolojik Yenilikler: Robotik Destekli ve 3D Görüntüleme Entegrasyonu

Son yıllarda robotik artroskopik kollar (da Vinci gibi) kontrol hassasiyetini artırdı; cerrah dokuyla temas etmeden 1 μm hassasiyetle çalışabilir. 3D rekonstrüksiyon ve navigasyon sistemleri, portalların optimal yerleşimini ve erişimi garantiler. Augmented reality gözlükler, gerçek zamanlı CT verilerini artroskop görüntüsü üzerine bindirir; bu sayede cerrah anatomik yapıyı üç boyutlu algılar. Yapay zeka destekli doku tanıma, patolojiyi otomatik sınıflandırarak müdahale planını cerraha önerir. Bu entegrasyonlar, komplikasyon oranını daha da düşürme potansiyeli taşır.

Ekonomik ve Sağlık Sistemi Boyutu: Maliyet–Fayda Analizi

Artroskopik cerrahi, başlangıçta ileri teknoloji maliyetli görünse de toplam sağlık sistemi yükünü azaltır. Yatış süresini %50, iş gücü kaybını %60 düşürür; revizyon ve komplikasyon maliyetleri azalır. Maliyet–fayda analizleri, özellikle erken mobilizasyonun getirdiği toplumsal üretkenlik artışı ve kısa rehabilitasyon süresinin tasarrufunu ortaya koyar. Sigortalı hastalar için artroskopi, paket maliyetlerinin içinde yaygın şekilde karşılanmaktadır.

Geleceğe Bakış: Artroskopide Yapay Zeka ve Akıllı Aletler

Yapay zeka algoritmaları, cerrahi planlamadan anında doku tanımaya kadar süreçleri otomatikleştiriyor. Smart forceps, doku kaybı riskine göre kuvveti ayarlayan elektronik sensörlere sahip. Otomatik kapama cihazları, dikiş atımı ve düğüm atmayı robotik hassasiyetle gerçekleştiriyor. Machine learning, cerrahi videoları analiz ederek ideal portal konumlarını ve müdahale planlarını optimize ediyor. Önümüzdeki yıllarda tam otonom mikro-artroskopik sistemlerin geliştirilmesi, ortopedi cerrahisinde yeni bir çığır açacak.